CALCULI Lusorii

CALCULI Lusorii

qui nonnullis Palamediaci, ab inventore Palamede Nauplii filio dicti, qui in obsidione Troiana, ut milites in officio contineret, illud ludicrae exercitationis genus excogitâsse dicitur, Latrunculorum tabula dicuntur Senecae epist. 117. in sin. et Plin. l. 8. c. 54. quorum hic: Mutianus, inquit, et latrunculis lusisse cerâ fictis simios prodidit. Ovid. de Arte l. 2. v. 207.

Sive latrocinii sub imagine calculus ibit,

Fac peraet vitreo miles ab hoste tuus

Unde non cereos tantium, sed et vitreos fuisse patet: Imo et gemmei fuêre. M. Martialis l. 14. Epigr. 20.

Insidiosorum si ludis bella latronum,

Gemmeus iste tibi miles ac hostis erit.

Palamedis autem illam tabulam, donarii locô Deorum fanis dedicatam, summâ apud posteros dignatione fuisse, docet Servius ad Aen. illud, l. 2. v. 82.

Belidae nomen Palamedis.

Fuit lusus huius ingens apud priscos frequentia: imo et apud viros in Republ. eminentes, qui in hoc ludi genere superati probrosum ac ignominiae proximum duxêre. Vide Senec. Ep. superius laudatâ, de Tranquill. animi, c. 14.de brevitate vitae, c. 13. Flav. Vopisc. in Proculo, c. 15. Thom. Dempster. in Ioh. Rosini Antiqq. Rom. Paralipom. ad l. 5. c. 1. etc. Cum Scacchiae ludo hodierno idem videtur. Vide ibi. Certe Salmasio totus hic ludus Calculorum ludus Veter. dictus est. Licet enim ludus ille, quem πεττείαν dicebant Graeci, numquam sine calculis luderetur, tamen, quia latrunculorum lusus, cum apud Graecos, tum apud Romanos, illis solis peragebatur, nullis tesseris, adeoque aleam non habebat, sed solam artem, hinc factum, ut Calculorum nomine simpliciter et absolute latrunculos semper intellexerint Romani: πεττεία vero Graecorum tesseris calculisque constabat, artique pariter ac fortunae in ea locus erat; latini aleam, tesseras, tabulam, duodecim scripta, appellârunt, etc. Ovid. de Arte l. 3. v. 357. Cautaque non stulte latronum proelia ludat, Unus cum gemino calculus hoste perit. Martialis, l. 14. Epigr. 17. Calculus hic gemino discolor hoste perit. etc. Alias hi Calculi, Latrones quoque dicti, item Milites, ut visum. Hinc Auctor Panegyrici ad Pisonem,

------ Plenâ tamen ipse phalange,

Aut etiam paucô spoliatus milite vincis

Et tibi captivâ resonat manus utraque turbâ.

Graece κύνες; qui quomodo ligarentur et caperentur, quomodo item sedes eorum fuerint appellatae, vide infra. Hinc Calculus incitus, in ludo latronum seu scaccorum dicitur, qui eo redactus est, ut cieri moverique nequeat: hodie scaccus mattus appellatus Germanis Gallisque, i. e. contritus, subactus, eoque angustiarum adactus, ut moveri amplius non possit. Unde Proverb. ad incitas, vel ad incita redigere, pro ad extremas metas compellere, et in summam desperationem aliquem adducere etc. Quam in rem vide plura apud Salmas. ad Vopisc. in Proculo c. 13. et infra, voce Inciti, nec non ubi de Latrunculis ac Zatricio. de Palamedis vero ludo, suô locô. Sed et Calculi paulo generalius, de aliis quoque ludorum generibus, accipiuntur, uti videbimus infra voce Iacti, item ubi de Talis Tesserisque.